κοντρα στο κυμα: ΚΑΛΗ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ

Γνωστός στους διάφορους πολιτισμούς με διαφορετικά ονόματα, ο Μάιος ονομάστηκε έτσι από τη ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια) της οποίας το όνομα προήλθε με τη σειρά του από την ελληνική λέξη Μαία, τροφός και μητέρα. Η Μάγια ταυτίστηκε και με την Ατλαντίδα νύμφη Μαία, μητέρα του Ερμή στον οποίο και αφιερώθηκε ο μήνας. Σύμφωνα με τον τρόπο διαίρεσης του χρόνου των αρχαίων Ελλήνων, ο Μάιος αντιστοιχούσε σε μέρος του Μουνιχιώνα και του Θαργηλιώνα που σημαίνει το μήνα που ο ήλιος καίει, θερμαίνει τη γη. Ήδη από τους Ρωμαίους, η αρχή του μήνα σηματοδοτούνταν από τον εορτασμό της Αγαθής Θεάς ενώ σε όλη τη διάρκειά του τελούνταν γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών.

Η φυσιογνωμία του Μαΐου στη λαϊκή αντίληψη είναι δίσημη: συνυπάρχει σ αυτήν το καλό και το κακό, η αναγέννηση και ο θάνατος. Όλες αυτές οι ιδιότητες συγκλίνουν και συγκεντρώνονται στην πρώτη του μέρα, την Πρωτομαγιά. Ο εθιμικός εορτασμός της ως της τελικής νίκης του καλοκαιριού κατά του χειμώνα και της κατίσχυσης της ζωής επί του θανάτου έχει μακρότατη παράδοση με ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές που αποσκοπούσαν στη γονιμότητα των αγρών και, κατ επέκταση, και των ζώων και των ανθρώπων.

Η Πρωτομαγιά ως γιορτή της Φύσης χάνεται λοιπόν στα βάθη των αιώνων. Μπορεί να πει κανείς με σιγουριά ότι είναι η γιορτή με τα πιο έντονα παγανιστικά στοιχεία, που δείχνει ότι οι ισχυρότεροι δεσμοί του ανθρώπου είναι αυτοί με τη Φύση της οποίας αποτελεί μέρος. Είναι δε μια παγκόσμια γιορτή που γιορτάζεται πάνω κάτω με παρόμοιο τρόπο. Πως θα μπορούσε άλλωστε να διαφέρει όταν το αντικείμενο της γιορτής είναι παντού σχεδόν το ίδιο.

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑΣ

ΤΟ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑΤΙΚΟ ΣΤΕΦΑΝΙ

Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι είναι, σχεδόν, το μοναδικό έθιμο που εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες, πλούσια σε εκδηλώσεις σε παλαιότερες εποχές. Στις μέρες μας η Πρωτομαγιά με το μάζεμα των λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ενισχύει τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από την οποία οι περισσότεροι έχουμε απομακρυνθεί, ζώντας στις πόλεις.

Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Αικατερίνη Καμηλάκη, το στεφάνι κατασκευαζόταν με βέργα από ευλύγιστο και ανθεκτικό ξύλο κλήματος ή άλλο και στολιζόταν με λουλούδια και κλαδάκια καρποφόρων δέντρων, όπως η αμυγδαλιά, η συκιά και η ροδιά. Ακόμα, το διακοσμούσαν με στάχυα από σιτάρι και κριθάρι, με κρεμμύδι αλλά και σκόρδο για το μάτι. Η χρησιμοποίηση πρασινάδας και όχι τόσο λουλουδιών με σκοπό τη μετάδοση της γονιμότητάς τους ήταν το κύριο χαρακτηριστικό των μαγιάτικων συνηθειών. Στον αγροτικό χώρο, μάλιστα, δε θεωρείτο απαραίτητο το πλέξιμο στεφανιών. Αρκούσε η τοποθέτηση πάνω από την πόρτα του σπιτιού μιας δέσμης από χλωρά κλαδιά ελιάς, συκιάς, νερατζιάς, πορτοκαλιάς και άλλα μαζί με λουλούδια. Απαραίτητη ήταν, επίσης, η ύπαρξη μεταξύ τους φυτών αποτρεπτικών… του κακού, όπως είναι η τσουκνίδα, το σκόρδο και άλλα.

Σύμφωνα με κείμενο του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Μιχάλη Τιβέριου, το μαγιάτικο κλαδί ή το άνθινο στεφάνι, έχει κατά πάσα πιθανότητα τις ρίζες του στην αρχαιότητα: «Είναι γνωστό ότι στην αρχαία Ελλάδα τέτοια κλαδιά ή στεφάνια τα χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι δεν έλειπαν από καμία σημαντική εκδήλωση του δημόσιου, ιδιωτικού και θρησκευτικού βίου. Επιπλέον, είναι αξιοπρόσεκτο ότι μια σημαντική γιορτή ενός μήνα των αρχαίων, του Θαργηλίωνος, που αντιστοιχούσε, περίπου, με το δικό μας Μάιο, περιλάμβανε στα δρώμενά της την κατασκευή ενός κλαδιού ανάλογου με το μαγιάτικο. Το κλαδί αυτό δεν το έφτιαχναν με άνθη, αλλά με κλαδιά οπωροφόρων δέντρων, στα οποία αναρτούσαν κρεμμύδι και σκόρδο».Στις μέρες μας που έχουμε καθιερώσει στεφάνια από λουλούδια του αγρού ή των κήπων, τα οποία τοποθετούμε για μερικές μέρες στην κύρια είσοδο των σπιτιών μας. Δύσκολα μπορεί, πια, να ανιχνευτεί συμβολισμός στο σύγχρονο πρωτομαγιάτικο στεφάνι, κατά το Μιχάλη Τιβέριο, αφού για τους περισσότερους δεν αποτελεί, ίσως, τίποτα περισσότερο από μια όμορφη και μυρωδάτη σύνθεση λουλουδιών, χωρίς να παραπέμπει σε συσχετισμούς σύμφωνα με τους οποίους «χαρίζει» στους ενοίκους ενός σπιτιού υγεία, καλή τύχη, ειρήνη, ευτυχία και ευφορία. Σίγουρα, όμως, η κατασκευή του χαρίζει ευφορία σε μεγάλους και μικρούς, που ξεφεύγοντας από τις πόλεις αναζητούν τη χαρά της άνοιξης στην ολάνθιστη φύση.

ΤΟ ΜΑΓΙΟΞΥΛΟ

Μπορεί στις μέρες μας να χρησιμοποιούμε σκωπτικά τη φράση : «Πιάσε το μαγιόξυλο» αλλά κατά το μεσαίωνα όπου πρωτοεμφανίζεται ήταν ένα μέρος της τελετουργίας της γιορτής της Πρωτομαγιάς. Την εποχή εκείνη οι νέοι στόλιζαν την ημέρα της Πρωτομαγιάς ένα κλαρί κερασιάς και το πρόσφεραν στην αγαπημένη τους. Στις μέρες μας όπου επικρατεί ακόμα το έθιμο του μαγιόξυλου, είναι ένα κλαδί που μόλις έχει πετάξει φύλλα. Αυτό το τυλίγουν με χρωματιστές κορδέλες και πάνω του κρεμάνε λουλούδια, καρπούς και μικρά φλασκιά με γλυκό κρασί, λάδι και μέλι. Το μαγιόξυλο είναι ο προπομπός του πρωτομαγιάτικου στεφανιού, που στα παλιά τα χρόνια φτιάχνονταν κι αυτό από κλαδιά και όχι από λουλούδια. Το μαγιόξυλο, όπως και το στεφάνι της Πρωτομαγιάς συμβολίζει τη γονιμότητα και την καρποφορία, την ευημερία και την ευτυχία. Όποιος φτιάξει ένα τέτοιο κλαδί θα έχει υγεία, ευτυχία, καλή τύχη και ευφορία. Τελετουργίες που σχετίζονται με το έθιμο του μαγιόξυλου, είναι οι συνήθεια που θέλει τα νεαρά κορίτσια και τις γυναίκες να κυλιούνται στη χλόη, να τυλίγουν στη μέση τους κλάρες λυγαριάς και να αγκαλιάζουν κορμούς μεγάλων δέντρων. Αρκετές φορές μάλιστα τραγουδούν και τραγούδια που περιέχουν σεξουαλικά υπονοούμενα , που τα έλεγαν και στις Απόκριες.

Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ

Άλλο ένα πανάρχαιο έθιμο που πρωτοσυνάντησα στα χωριά της Θεσσαλίας είναι αυτό του Κλείδονα που λαμβάνει χώρα την παραμονή και την ημέρα της Πρωτομαγιάς. Ο Κλήδονας είναι ένα πανελλαδικό έθιμο (όπως θα δείτε στις παραπομπές) που πραγματοποιείται με παραλλαγές, ανάλογα με την περιοχή, είτε την Πρωτομαγιά ,είτε στις 23 Ιουνίου στη γιορτή του Αη Γιάννη του Ρηγανά που σχεδόν συμπίπτει με το θερινό ηλιοστάσιο.

Τα «Κλήδονα» είναι το έθιμο των κοριτσιών που ζητούν να μαντέψουν το τυχερό τους. (Κληδών: οιωνός,προμήνυμα)

Έχει τις ρίζες του από την εποχή του Ομήρου ενώ αργότερα τα συναντάμε στο Βυζάντιο ως λατρεία του Ήλιου. Με το πέρασμα του χρόνου το έθιμο χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντείας και περιορίζεται μόνο στους ερωτικούς χρησμούς.

Την παραμονή της Πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού κρατώντας στα χέρια τους ένα μπουκέτο λουλούδια κατευθύνονται στο ποτάμι ή στις βρύσες του χωριού όπου παίρνουν νερό μέσα σε ένα πήλινο σκεύος. Περνώντας από τους δρόμους του χωριού καταλήγουν στην πλατεία όπου γίνεται η αναπαράσταση του εθίμου, τραγουδώντας τα ανάλογα τραγούδια.