ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΤΟΥ ΚΥΡ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Στις μεγάλες γιορτινές μέρες της χριστιανοσύνης ο νους μου πηγαίνει πάντα στον "Άγιο" των ελληνικών γραμμάτων τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.Πάντα καταφεύγω στα διηγήματά του που με ταξιδεύουν σε άλλες διαστάσεις. Σε τόπους και ανθρώπους που πλέον δεν υπάρχουν.Η θρησκευτικότητα που αναδύεται μέσα από τα γραπτά του  τολμώ να πω ότι είναι εφάμιλλη με αυτή των Γραφών. Θα ήθελα πολύ να μοιραστούμε ένα τέτοιο κείμενο μα φοβάμαι ότι η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Σκιαθίτης είναι κουραστική για τους περισσότερους και δεν ταιριάζει  - κατά τη γνώμη μου- να διαβάζεται μέσα από την οθόνη ενός υπολογιστή ή ενός τηλεφώνου. Έτσι αποφάσισα να αναρτήσω ένα κείμενο για τον Παπαδιαμάντη από ένα άλλο μεγάλο των γραμμάτων τον Κώστα Βάρναλη, που περιγράφει πως περνούσε ο κυρ-Αλέξανδρος την ημέρα της Λαμπρής στην Αθήνα των αρχών του προηγούμενου αιώνα.

Το Πάσχα του Παπαδιαμάντη

Πώς να μη θυμάται κανείς κάθε χρονιάρα μέρα, και μάλιστα το Πάσχα, εκείνον, που αν δεν ήτανε ο μόνος πιστός άνθρωπος, ήτανε ωστόσο ο μόνος θρησκευτικός «ποιητής» του καιρού μας, —τον Παπαδιαμάντη; Ούτε μυστικιστής και πανθεϊκός («διαστολή» του εγώ προς το Σύμπαν!) ούτε ωραιολάτρης του θρησκευτικού βίου. Χριστιανός τής ουσίας και των τύπων, της πίστης και τού δόγμα­τος, της ψυχής και του κανόνα, της θεωρίας και της πράξης. Αυτού του είδους η θρησκευτικότη­τα «ζει» στο έργο του, ενώ των άλλων (μανιέρα και… κυμβαλαλισμός(*)!) απουσιάζει ολότελα. Ε­πειδή έτυχε να θυμηθούμε τον Παπαδιαμάντη κάνουμε αυτήν την παρατήρηση και μαζί μ’ αυτήν και μιαν άλλη: πως δεν είναι το θέμα, που δίνει αξία στο έργο παρά η ειλικρίνεια.

Και τώρα: ο κυρ Αλέξανδρος, ο ψάλτης και τυπικάρης, τη Με­γάλη Βδομάδα βρισκότανε σε ακατάπαυτη κίνηση κι αγρυπνία. Με το λαμπαδάριο Χριστοφίλη, με τον εξάδερφό του το Μωραϊτίδη, τη «σεβάσμια μητέρα» Ολυμ­πιάδα και με λιγοστούς φιλακολούθους στο ιδιωτικό παρεκκλήσι του Αγ. Ελισσαίου εκτελούσε τα χρέη του με πάθος. Έψελνε με σπανία γνώση τής βυζαντινής μουσικής, με «πενιχράν φωνήν», αλλά πολύ χρωματισμένη και κραδαινότανε ολάκερος έως οχτώ ώ­ρες. «Ψάλλων ο Παπαδιαμάντης εσκίρτα αληθώς, ηγάλλετο, εθλίβετο, και οιονεί συνέπασχε μετά του υμνωδού… Εάν φράσις τις περι­είχε επιτακτικήν τινα έννοιαν ως λ.χ. «αυτόν προσκυνήσωμεν» ήτο αδύνατον να μη συνοδεύσει το μέ­λος τούτης και με μίαν ζωηράν πλήξιν του ποδός επί του εδάφους…» Ύστερα από ένα τέτοιον αγώνα σωματικό και ψυχικό, μιας ολάκερης βδομάδας, μέρα και νύ­χτα, ύστερα από νηστεία σαράντα ημερών, κυρ Αλέξανδρος θα πή­γαινε σε καμιά ταβέρνα του Ψυρρή με τούς «συμποτικούς φίλους»(*) (το Χριστοφίλη τον καντηλανά­φτη, τον κυρ Στρατή τον ψάλτη του Νεκροταφείου, τον κυρ Νικολάκη το Θεοφιλάτο,τoν κυρ Γρηγοράκη το Γιακουμή, το Γιάννη το Μανάφτη, το Νήφωνα Διανέλλο τον καλόγερο κτλ.) για να γιορτάσουνε με τη γκιουβετσάδα και με το κρασί τη μεγάλη μέρα.

Αλλά όχι σπάνια, στα τελευ­ταία χρόνια, ο Παπαδιαμάντης ήτανε το Πάσχα καλεσμένος στου φίλου του κυρ Στέφανου, του «Προέδρου» τής Δεξαμενής.

Ο κυρ Στέφανος, παλιός πρόε­δρος των αμαξάδων, ερχότανε με τα ποδήματά του (χειμώνα καλο­καίρι), με τη μαγκούρα του και τα γαλανά του μάτια να πάρει κατά το μεσημέρι τον κυρ Αλέξαντρο να πάνε σπίτι. Κατηφόριζαν κι οι δυο τα σκαλιά της πλατείας και λίγο παραπέρα στην οδόν Σπευσίππου ήτανε η αυλή του κυρ Στέφανου με την πλατιά πόρτα, ώστε να χωράει μέσα το αμάξι, που τώρα το δούλευε ο γιός του. Στο τραπέζι ήτανε το ταψί με τ’ αρνί και τις πατάτες, η πιατέλα με τη μαρουλοσαλάτα κι η χιλιά­ρα με το κρασί. Δίπλα στο κε­χριμπαρί τής ρετσίνας τα κόκκινα αυγά.

Πριν καθίσουν ο Παπαδιαμάντης έκανε την προσευχή: «Φάγονται πένητες(*) και εμπλησθήσονται και αινέσουσι κύριον οι ευλογούντες αυτόν, ζήσονται αι καρδίαι αυτών εις αιώνας αιώνων». Και τότε μο­νάχα καθότανε ο καθένας στην καρέκλα του. Και τότε γινότανε το εξής: Πριν να βάλει μπουκιά στο στόμα του ο κυρ Αλέξαντρος, γέ­μιζε μια κούπα, που την τοποθε­τούσανε μπροστά του, με «ξανθόν ρητινίτην», τη γέμιζε ώς τα χείλια και κατόπι πιάνοντάς τη με τις δυο του χούφτες, που τρέμανε, την έφερνε στο στόμα και την άδειαζε ώς κάτου. Τότε μονά­χα αστράφτανε τα μάτια του και λυνότανε η γλώσσα του κι άνοιγε η όρεξή του. Το πάθος!

Έτσι ο Παπαδιαμάντης έκανε «Πάσχα ρωμέικο να ευφρανθεί η ψυχή του». Κι όταν ο μέσα του κόσμος μαγευότανε, άρχιζε να σιγοψέλνει διάφορα τροπάρια — το άλλο του πάθος. Κι ύστερα θα μπορούσε να λέει την περίφημη φράση, που την έχει γράψει σ’ ένα διήγημά του -φράση που περιέχει όλον τον παθητικό λυρισμό του για το κρασί: «Ήτον ωραίον ρετσινάτον(*) όλον άρωμα και πτήσις και αφρός»! Δίψα του Βάκχου και του… Δαυίδ!

Πάντα ο ποιητής της «Φόνισσας» και της «Νοσταλγού» γλεν­τούσε μονάχα με ανθρώπους τού λαού. «Ω πενιχρά και υπερτάτη ευτυχία τού φτωχού(*)»! Κι όπως λέγει ο κ. Βαλέτας, απ’ όπου αντλήσαμε πολλές βιογραφικές πλη­ροφορίες για τον άνθρωπο: «από το λαό ξεκίνησε, με το λαό πέρασε τη ζωή του, στο λαό άνοιξε την ψυχή του».

Μερικές σημειώσεις:

* κυμβαλαλισμός: λέξη φτιαχτή από τον Βάρναλη, που παραπέμπει στο ευαγγελικό «κύμβαλον αλαλάζον» (το περίφημο χωρίο από την προς Κορινθίους επιστολή: Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον).

* «συμποτικοί φίλοι»: έκφραση του Παπαδιαμάντη από το διήγημα «Καλόγερος», όπου εμφανίζεται και ο Γιάννης ο Μανάφτης, όπως και ο κυρ Γρηγοράκης. Τα άλλα ονόματα πρέπει να εμφανίζονται επίσης σε άλλα διηγήματα ή σε επιστολές του Παπαδιαμάντη.

* «Φάγονται πένητες…» Προσευχή της τραπέζης, πριν από το δείπνο.

* Ήτον ωραίον ρετσινάτον όλον άρωμα και πτήσις και αφρός: φράση από το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Τραγούδια του Θεού», όπου περιγράφεται ένα Πάσχα που έκανε καλεσμένος στο σπίτι του φίλου του Στέφανου Μ.

* «Ω πενιχρά και υπερτάτη ευτυχία του φτωχού». Παπαδιαμαντική φράση από την «Υπηρέτρα» (για την ακρίβεια: Ω, πενιχρά αλλ’ υπερτάτη ευτυχία του πτωχού!).

πηγή:sarantakos.wordpress.com.