ΚΑΛΑ ΚΟΥΛΟΥΜΑ

Καλημέρα και Καλή Σαρακοστή. 

Μπήκαμε και φέτος στο 40ήμερο που οδηγεί στην Ανάσταση. Η σημερινή Δευτέρα που είναι η αφετηρία της Μεγάλης Σαρακοστής ( 40 ήμερο που συνοδεύεται με αυστηρή νηστεία για τους Ορθοδόξους Χριστιανούς.) ονομάζεται Καθαρή Δευτέρα.

Η Καθαρή Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί καλούμαστε να αφήσουμε πίσω μας όλες τις "αμαρτωλές συνήθειες" και κραιπάλες, συμπεριλαμβανομένων και των αρτύσιμων, δηλαδή των μη νηστίσιμων, φαγητών, καθαρίζοντας με τον τρόπο αυτό την ψυχή και το σώμα μας. 
Έτσι κι αλλιώς η νηστεία έχει ήδη ξεκινήσει "μερικώς" μια βδομάδα πριν, καθώς όλη την προηγούμενη εβδομάδα δεν τρώμε κρέας (μιλάω πάντα για τους Ορθοδόξους Χριστιανούς).

Συγκεκριμένα η προ-προηγούμενη Κυριακή, "της Απόκρεω" (από εκεί πήραν το όνομά τους οι Απόκριες), είναι σύμφωνα με την Ορθόδοξη παράδοση η τελευταία μέρα που τρώμε κρέας.
Επίσης, η Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα ονομάζεται "της Τυροφάγου" επειδή είναι η τελευταία μέρα που τρώμε γαλακτοκομικά.

Σήμερα, ανήμερα της Καθαρής Δευτέρας, εορτάζονται τα Κούλουμα. Μια υπαίθρια γιορτή που έλκει την καταγωγή της από την Αθήνα του 19ου και η οποία έχει εξαπλωθεί σήμερα στο πανελλήνιο. Οι Αθηναίοι στα μέσα του 19ου αιώνα, γιόρταζαν τα Κούλουμα  στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου, όπου τρωγόπιναν καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του ήλιου.Οι περισσότεροι χόρευαν υπό τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους λατέρνας.Το σούρουπο όλοι οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν λαμπρό χορό - κυρίως τσάμικο - γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός παρουσία των Βασιλέων και πλήθους κόσμου.

Η ετυμολογία της λέξης  Κούλουμα παραμένει ένας γρίφος. Τρεις είναι οι επικρατέστερες ερμηνείες που υποστηρίζουν  ότι η λέξη προέρχεται από το λατινικό cumulus που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος. Ειδικότερα όμως ο Α. Καμπούρογλου σημειώνει ότι ο όρος είναι καθαρά αθηναϊκός και προέρχεται από τις κολώνες του ναού του Ολυμπίου Διός που τις αποκαλούσαν στη νεότερη ιστορία οι Αθηναίοι columna, κόλουμνα, κούλoυμνα, κούλουμα, χωρίς όμως αυτό και να προσδιορίζει την αρχή της εορτής. Ο ίδιος όμως προσθέτει στις σημειώσεις του ότι ο λόφος επί του οποίου βρίσκεται το Θησείο ονομαζόταν στην αρχή της εποχής του Όθωνα «τριάντα δυο κολώνες». 

Σύμφωνα με την τρίτη ερμηνεία η λέξη προέρχεται από την αρβανίτικη Κόλουμ που σημαίνει καθαρός.

Μη ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή ζούσαν στην πόλη των Αθηνών και ειδικότερα στην συνοικία της Πλάκας οι λεγόμενοι Γκάγκαροι Αθηναίοι ή Γκαγκαραίοι, δηλαδή οι Αρβανίτες.

Τρια είναι τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της σημερινής γιορτής. Η κατανάλωση της λαγάνας και των νηστίσιμων φαγητών καθώς και το πέταγμα του χαρταετού.

Η λαγάνα είναι ο άζυμος άρτος (ψωμί), ο οποίος φτιάχνεται με παραδοσιακό τρόπο στην Ελλάδα μόνο μια μέρα του χρόνου, την Καθαρή Δευτέρα, ενώ το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό "λάγανον", μια πλακωτή ζύμη που παρασκευάζεται από αλεύρι και νερό και σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής. Η λαγάνα αναφέρεται ως έδεσμα σε πολλά κείμενα της Αρχαιότητας. Ένα από αυτά είναι οι Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη, όπου αναφέρεται η φράση λαγάνα πέττετται δηλαδή λαγάνες γίνονται. Μια θεωρία θέλει η λαγάνα να παρομοιάζεται με τον άρτο που κατανάλωσαν οι Ισραηλίτες κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο, από τότε και μέχρι τη στιγμή που ο Χριστόςευλόγησε τον ένζυμο άρτο. 

Τα σαρακοστιανά, όπως αλλιώς ονομάζονται τα νηστίσιμα φαγητά της Κ. Δευτέρας αποτελούνται από τα θαλασσινά, τα τουρσιά, την ταραμοσαλάτα,το χαλβά, τους γίγαντες κλπ.

Η ταραμοσαλάτα είναι ένα από τα πιάτα που χαρακτηρίζουν την ημέρα. Έτσι αποφάσισα να σας δώσω ένα σύνδεσμο όπου θα μάθετε πως να φτιάξετε μια εκπληκτική ταραμοσαλάτα μέσα σε 10 λεπτά.

http://caruso.gr/taramosalata-ladi/

Το πέταγμα του Χαρταετού είναι ένα έθιμο που έχει έρθει από την Ανατολή και συγκεκριμένα από την Κίνα. Στην Κίνα έφτιαχαν χαρταετούς από το 1000 π.Χ. Ο σκοπός του εθίμου στην Αρχαία Κίνα ήταν η επικοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό. Μάλιστα οι άνθρωποι πίστευαν τότε ότι όσο πιο ψηλά πετάξει ο χαρταετός τόσο πιο πιθανό ήταν ο Θεός να δει τις ευχές τους που κρεμιόντουσαν πάνω του και να τις πραγματοποιήσει!

Ο συμβολισμός του πετάγματος του χαρταετού στην ελληνική χριστιανική παράδοση είναι αρκετά συναφής με τον κινεζικό.Για την ακρίβεια συμβολίζει το πέταγμα της ανθρώπινης ψυχής προς το Θείο.

Με άλλα λόγια θέλει να πει ότι ο προορισμός του πνεύματος του ανθρώπου είναι στον ουρανό δίπλα στον δημιουργό του.
Το γεγονός ότι το έθιμο γίνεται κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι.
 Καθαρά Δευτέρα είναι η πρώτη μέρα της Σαρακοστής όπου οι χριστιανοί ξεκινούν την σωματική και πνευματική τους κάθαρση μέσω της μεγάλης νηστείας του Πάσχα.

Η κατασκευή ενός χαρταετού είναι σχετικά απλή. Εδώ οι οδηγίες για όποιον θέλει να ασχοληθεί:https://youtu.be/5i8AihW1JiY

Πέρα από τα Κούλουμα σε διάδορες περιοχές της Ελλάδας την ημέρα της Κ. Δευτέρας λαβαίνουν χώρα τοπικά έθιμα που σε αρκετές περιπτώσεις ξεφεύγουν από το θρησκευτικό νόημα της ημέρας και προσεγγίζουν περισσότερο παγανιστικά πανάρχαια ελληνικά έθιμα.Τι να κάνουμε...σαν λαός είμαστε της "αταξίας"

Σήμερα λοιπόν έχουμε: Τον  Αλευροπόλεμο στο Γαλαξίδι, είναι ένα έθιμο που διατηρείται από το 1801.Τον Βλάχικο Γάμο στη Θήβα. Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις μέρες μας περίπου από το 1830. Του Του Κουτρούλη το Γάμο στη Μεθώνη Μεσσηνίας. Καρναβαλίστικος γάμος, που κρατάει από τον 14ο αιώνα. 

Το Μπουρανί στον Τύρναβο. Το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων στην Κάρπαθο. Το έθιμο του Γληγοράκη στη Βόνιτσα. Το έθιμο της Καμήλας στον Αποκόρωνα της Κρήτης.

Κάπου εδώ φτάσαμε στο τέλος αυτής της μικρής αναφοράς στην Κ. Δευτέρα. 

Καλή Σαρακοστή, Καλά Κούλουμα σε όλους.

πηγές: wikipedia, Κωστα Μπίρη:Οι Αρβανίτες, san simera.gr